322 - 30 januari 1933, een fatale dag voor Duitsland en de wereld

History
Education
News

Eerste Kamer
Binnenhof
EUROPEES PARLEMENT
EUROPESE UNIE
Regering
Den Haag
Tweede Kamer
Politieke partij
Politiek

Wat gebeurt er voor en achter de schermen in de politiek? In de podcast Betrouwbare Bronnen praat Jaap Jansen met politieke hoofdrolspelers en hooggekwalificeerde deskundigen. Betrouwbare Bronnen koppelt Nederlandse politiek en beleid aan Europese en internationale ontwikkelingen.

De host van de podcast is Jaap Jansen, een politieke journalist die al zo’n dertig jaar op het Binnenhof werkt. In veel afleveringen koppelt historicus Pieter Gerrit Kroeger met diepgravende betogen en smeuïge anekdotes politieke geschiedenis aan de actualiteit van nu.

Nieuwe afleveringen van Betrouwbare Bronnen verschijnen doorgaans op dinsdag en vrijdag.

Reacties zijn welkom via Twitter @jaapjansen @pgkroeger en via betrouwbarebronnen@dagennacht.nl

Betrouwbare Bronnen heeft ook een website met actuele informatie.

Wilt u informatie over de mogelijkheid om te adverteren of te sponsoren, stuur dan een mailtje aan: adverteren@dagennacht.nl en we nemen zo snel mogelijk contact met u op!

In de geschiedenis van Duitsland en de wereld was 30 januari 1933 een fatale dag. Negentig jaar later beseffen we dat eens te meer. Jaap Jansen en PG Kroeger duiken daarom in aanloop, nasleep en mythen van de dag dat Adolf Hitler rijkskanselier werd.

***

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst vind je altijd hier

***

De leider van de NSDAP was door de president van de Duitse Republiek, Paul von Hindenburg, al twee keer eerder gevetood voor de post van kanselier. De oude generaal keek neer op deze Weense bohémien en wenste hem geen moment ernstig te nemen. PG wijst op de dubbele ironie van de benoeming van 30 januari: die kon er alleen komen doordat de NSDAP koos voor een 'legaliteits-tactiek' binnen de republikeinse democratie en dankzij een onverwachte nederlaag van deze partij.

Zo zijn er meer opmerkelijke feiten en misverstanden over die weken, nu negentig jaar geleden. Van een door de nazi’s zelf achteraf vooral gestileerde 'Machtergreifung' was helemaal geen sprake. Die kwam feitelijk pas maanden later. De NSDAP was zelfs in de weken kort voor Hitlers benoeming bijna uit elkaar gevallen. Ook gingen de coalitiepartners van Hitler en de coterie rond de oude president ervan uit dat men hem in enkele maanden politiek gekraakt zou hebben, ‘totdat hij piept’.

Wat je ook zelden hoort, is dat Hitler de grondwet van de Weimarrepubliek net zo benutte als zijn voorgangers als kanselier dit deden. Allemaal keurig volgens de regels. Sterker nog, het Derde Rijk was de facto gegrondvest op de zeer democratische 'Verfassung' van Weimar uit 1919. Deze bleef formeel geldig tot het einde van het naziregime in 1945. Het regime hield ook 12 jaar lang de belangrijkste minister die men erfde uit de Weimar tijd op zijn post: die van Financiën. Zijn kleindochter is nu opnieuw een sleutelfiguur in de Duitse politiek en opnieuw op extreemrechts.

Door de sterke focus in de geschiedschrijving en vele documentaires over de nazi's en hun Führer ziet men veelal de belangrijkste figuur in deze fase over het hoofd en ook diens zeer doordachte strategie. Dat was de hoogbejaarde generaal Paul von Hindenburg. Als rijkspresident hield hij alle touwtjes in handen, want de opeenvolgende kabinetten hadden steeds geen parlementaire meerderheid, ook dat van Hitler niet. Zijn zoon Oskar, enkele reactionaire adellijke lieden en militairen in zijn milieu werden door hem ingezet achter de schermen en probeerden hem te manipuleren.

Een opmerkelijk aspect in dit verhaal is de rol van de 'Reichswehr', het leger van de republiek. Dit was vooral loyaal aan Hindenburg en wachtte eigenlijk diens sein af om via een coup de macht te grijpen. Het verhaal van de hoogste generaal Kurt von Hammerstein en zijn hippe dochter is daarbij wel heel avontuurlijk. Hoe kwam Stalin alles te weten wat er in het diepste geheim gebeurde?

De paniek rond een vermeende communistische opstand na de brandaanslag op de Reichstag van eind februari gaf Hitler de middelen om zijn tegenstanders van centrumlinks en centrumrechts te intimideren en politiek uit te schakelen. De rol van de latere staatsman van de Bondsrepubliek, Konrad Adenauer, is daarbij opmerkelijk. Ook hier weer ironie: zijn politieke lef en nederlaag in 1933 maakten hem jaren later tot het icoon van een nieuw, vrij en democratisch Duitsland.

Een bijzondere rol speelde in die dagen de fractieleider van de SPD, Otto Wels. Hij hield in het laatste vrije debat in de rijksdag de redevoering van zijn leven. Die ging als eerste en laatste saluut aan de vervolgden en als bewijs van moed de geschiedenis in. "Vrijheid en leven kunt u ons ontnemen, onze eer niet!"

Januari 1933 heeft ons veel te leren, ook negentig jaar later. President Richard von Weizsäcker zei het later zo: "De Duitse democratie ging niet ten onder doordat er te veel extremisten waren, maar te weinig democraten."

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Dat zou helemaal mooi zijn! Stuur voor informatie een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl