163 - De ondergang van de Sovjet-Unie: hoe een wereldmacht verdampte

History
Education
News

Eerste Kamer
Binnenhof
EUROPEES PARLEMENT
EUROPESE UNIE
Regering
Den Haag
Tweede Kamer
Politieke partij
Politiek

Wat gebeurt er voor en achter de schermen in de politiek? In de podcast Betrouwbare Bronnen praat Jaap Jansen met politieke hoofdrolspelers en hooggekwalificeerde deskundigen. Betrouwbare Bronnen koppelt Nederlandse politiek en beleid aan Europese en internationale ontwikkelingen.

De host van de podcast is Jaap Jansen, een politieke journalist die al zo’n dertig jaar op het Binnenhof werkt. In veel afleveringen koppelt historicus Pieter Gerrit Kroeger met diepgravende betogen en smeuïge anekdotes politieke geschiedenis aan de actualiteit van nu.

Nieuwe afleveringen van Betrouwbare Bronnen verschijnen doorgaans op dinsdag en vrijdag.

Reacties zijn welkom via Twitter @jaapjansen @pgkroeger en via betrouwbarebronnen@dagennacht.nl

Betrouwbare Bronnen heeft ook een website met actuele informatie.

Wilt u informatie over de mogelijkheid om te adverteren of te sponsoren, stuur dan een mailtje aan: adverteren@dagennacht.nl en we nemen zo snel mogelijk contact met u op!

Dertig jaar geleden implodeerde een supermacht. Niet door een gruwelijke burgeroorlog, een nucleair conflict of andere oorzaken die in de wereldgeschiedenis soms de ondergang van een groot rijk in gang zetten. De Sovjet-Unie hief zichzelf op. Het Kremlin streek letterlijk voor het laatst de rode vlag met gouden hamer en sikkel. Hoe kon dat? Wat gebeurde er in de aanloop naar deze implosie? Was deze onvermijdelijk, een bedrijfsongeval, een samenzwering?

Na de reeks podcasts van Betrouwbare Bronnen over de Val van de Muur en de Wiedervereinigung van Duitsland volgt bijna als vanzelfsprekend een serie over hoe die gebeurtenissen in de rest van de communistische wereld van toen doorwerkte. Minstens zo dramatisch en vol van soms alweer vergeten, toen niet altijd waargenomen feiten en gebeurtenissen.

Jaap Jansen en PG Kroeger beginnen het verhaal in 1961, nu precies 60 jaar geleden. Niets wees erop dat de Sovjet-Unie nauwelijks nog één generatie zou voortbestaan. Integendeel. Dat jaar vierde zij haar grootste triomf. Heel de wereld volgde ademloos wat vanuit Moskou gepresteerd werd. De man die als eerste mens door het heelal om de aarde vloog was in een klap een held, een historische figuur; symbool van hoe dynamisch, innovatief en machtig het Kremlin-regime wel niet was. Joeri Gagarin was het bewijs dat ‘wij het kapitalistische Westen in tien jaar zullen begraven!’ zoals partijleider Nikita Chroesjtsjov stralend voorspelde.

Maar 1961 gaf nog een signaal af. Burgers in vazalstaat Oost-Duitsland ontsnapten in zulke grote aantallen de rode heilstaat’, dat alleen een fysieke muur die exodus nog kon afstoppen. 13 augustus in Berlijn wees op nog heel iets anders. De reus stond op lemen voeten. Dat werd pijnlijk duidelijk toen Chroesjtsjov in de jaren daarna ten val kwam door zijn impulsieve aanpak en zijn opvolgers een neostalinisme introduceerden.

Als wereldspeler en atoommacht was de Sovjet-Unie onder Leonid Brezjnew in die jaren tussen 1965 en 1985 op de toppen van invloed en kracht, maar interne verlamming en misgrepen ondermijnden die indruk toen al. De schaduw van de ‘Vozhd’, de baas Jozef Stalin bleef over het regime hangen, zelfs zijn megalomane plannen om de Sovjet-Unie fysiek, cultureel en sociaal te herrichten bleven leidend voor zijn opvolgers. Brezjnew werd daarbij onverwacht geholpen door de oliecrisis. Maar ook reusachtige stromen ‘oliedollars’ konden het Kremlin niet op andere gedachten en initiatieven brengen.

Met de ‘détente’ en opening naar Europa door de ‘Ostpolitik’ kon de supermacht ook intern de greep op de eigen samenleving en de vazalstaten niet meer overeind houden. Met China groeide een veracht broederland juist in deze jaren uit tot een dynamische concurrent. Niet alleen de oude leiders in het Politburo verkalkten jaar op jaar, ook hun ideologische ambities, hun economisch beleid en hun geopolitieke strategie verloren het zicht op de realiteit. De dynamiek van de Gagarin-jaren en de petrodollars onder Breznjew konden niet langer verhullen dat de supermacht labiel en armoedig werd. En toen kwam Gorbatsjov.